16 Şubat 2022 Çarşamba

Türk Dilleri ve Günümüz Türkleri

Türk Dilleri ve Günümüz Türkleri

Türk Dilleri Ailesi (Turkic. Lars Johanson. Cambridge University Press. August 2021)

Türk Dilleri – Yazı dilleri ve konuşma dilleri olarak
Bugün yeryüzünde birbirinden ayrı çeşitli yörelerde yaşayarak Türk dilinin çeşitli kollarında (yazı dili yada yalnızca konuşma dilinde) konuşan ve birbirinden ayrı ulus adlarını benimsemiş olan Türklerin dilleri şöyle sıralanabilir:

A) Yazı dili olan Türk dil kolları
21 adet Türk yazı dili vardır
1. OĞUZ GRUBU: Gagavuz, Türkiye, Kıbrıs, Azerbaycan, Türkmen
2. KARLUK GRUBU: Özbek, Uygur
3. KIPÇAK GRUBU: Kırım Tatar, Kazan Tatar, Başkort, Karaçay, Balkar, Malkar, Kumuk, Nogay, Kazak, Karakalpak, Kırgız, Karay (Litvanya Karaylarının yazı dili)
4. ALTAY GRUBU: Altay, Tuva (Tuba), Hakas
5. SAHA GRUBU: Saha (Yakut)
6. BULGAR GRUBU: Çuvaş

B) Yazı dili olmayan, konuşma dili olan Türk dil kolları (30’danfazla):
1. İRAN’DA: Halaçça (Eski Hun Türkçesinin devamı), Kaşgayca, Horasanca, Güney Oğuzca (çok sayıda irili ufaklı Türk konuşma dilleri)
2. ÇİN’DE: Salarca (Karluk-Oğuz karışımı -Kansu bölgesi), Sarı-Uygurca (Şaro-yugurca “Eski Uygurcanın devamı” – Kansu bölgesi), Füyü-Kırgızca (Heilungjiyan, Mançurya bölgesi – Eski Kırgızcanın devamı, bugünkü Kırgızcadan ayrı)
3. RUSYA’DA: Dolganca (artık Sahaca/Yakutça yazı dilini kullanıyorlar)

19. yüzyıl sonlarında Alman asıllı Rus Türkoloğu Vilhelm Raddloff Çarlık Rusyasının geniş Sibirya bölgesinde 20 kadar birbirinden ayrı Türk konuşma dillerini belirlemiş, onların konuşma dilinden metinler yayımlamıştı. Ancak bu dillerin çoğu son 60 yıl içinde yitip gitmiştir, en son 1998’de Rusya’da yayımlanan bir araştırmada bunların bir bölümünün hala konuşulduğu belirtilmiştir.

Türk dillerinin ana gruplamsı..

Oğuz Grubu
Türkiye Türkçesi
Azerbaycan Türkçesi
Kıbrıs Türkçesi
İran Türkçesi
Gagavuz Türkçesi
Balkan Türkçeleri
Suriye Türkçesi
Türkmen Türkçesi

Kıpçak Grubu:
Kazak Türkçesi
Kırgız Türkçesi
Başkort Türkçesi
Nogay Türkçesi
Malkar Türkçesi
Karaçay Türkçesi
Kumuk Türkçesi
Balkar Türkçesi
Karay Türkçesi

Karluk Grubu:
Uygur Türkçesi
Özbek Türkçesi

Çağatay Türkçesinin devamı sayılan Karluk grubu daha çok Kıpçak ağırlıklı olmak üzere diğer iki grubun özelliklerini taşıdığından Türk Dilleri, 3 yerine Oğuz ve Kıpçak olmak üzere 2 ana gruba da ayrılmakta.

Gruplama dışında kalanlar
Çuvaş
Saha
Tuva
Karagas
Hakas

Türk lehçelerinin gruplandırılmasında en başta kullanılan ölçüt ‘r-z’ ve ‘l-ş’ denkliğidir. Bütün Türk lehçelerindeki z ve ş sesleri Çuvaşçada r ve l’dir. Bu özelliği ile ortak Türk dilinden ilk önce koptuğu anlaşılan Çuvaşça bugün Türk lehçeleri arasındaki anlaşılabilirlik bakımından en güç olanıdır.

Saha (Yakut) Türkçesi, köken olarak Türk dilinin Uygur-Oğuz grubundan olup günümüzde anlaşılabilirlik bakımından Çuvaş Türkçesi ile beraber en düşük oranı kapsamaktadır. Bunun başlıca nedenlerinden biri, dile daha sonra %50 civarında Moğolcadan geçen alıntı sözcüğün girmiş olmasıdır.

M.T.Diyachok’a göre Türk dil grupları

1. Bulgar (Bulgar, Çuvaş).
2. Uygur (Eski Uygur, Hakas, Şor, Tuva, Tofa, Saha-Saka/Yakut, Dolgan).
3. Kıpçak (Tatar, Başkurt, Kazak, Kırgız, Altay, Karaçay-Balkar, Kumuk, Kırım Tatar).
4. Çağatay (günümüz Uygur, Özbek).
5. Kıpçak-Türkmen (Özbek dilinin batı diyalektleri).
6. Oğuz (Türk, Azeri, Gagauz, Türkmen).

Tatar ve Başkurt, Kazak ve Karakalpak, Tuva ve Tofa, Saha ve Dolgan lehçeleri birbirlerine oldukça yakındırlar. Çağatay grubu yukarıda Karluk grubu olarak adlandırılmıştır.

M.T.Diyachok’un Türk dillerinde sapma yılları hesabı: [yıllar en yakın yüzyıla yuvarlanmıştır]

Karşılaştırılan diller	Kelime sayısı			toplam kelimelerin % si	Sapma yılı (MS)
Karşılaştırılan diller	Toplam	Farklı	Ortak	toplam kelimelerin % si	Sapma yılı (MS)
*Türkçe -Saha*	91	23	68	74,7	100
*Türkçe -Tatar*	93	12	82	87,2	800
*Türkçe-Özbek*	90	7	83	92,2	1000
*Türkçe-Çuvaş*	90	19	71	78,9	300
*Türkçe-Salar*	92	14	78	84,8	600
*Türkçe-Tuva*	92	22	70	76,1	200
*Saha – Tuva*	92	22	70	76,1	200
*Türkçe-Hakas*	94	16	78	83,0	500
*Tatar-Özbek*	93	4	89	95,7	1300
*Tatar-Kazak*	86	2	84	97,7	1500
*Türkçe-Kırgız*	94	12	82	87,2	800
*Türkçe -Türkmen*	92	8	84	91,3	1000
*Türkçe-Azeri*	93	9	84	90,3	900

Oğuz Türkçesinin yayıldığı coğrafyalar

1. Batı Oğuz Türkçesi’nin Yayıldığı Coğrafyalar:

Türkiye, Balkanlar, Gagauz Eli, Güney Kırım ve Kuzey Kıbrıs, Gürcistan (Ahıska Bölgesi), Kuzey Irak, Suriye ve Lübnan

2. Merkezi (Ortanç) Oğuz Türkçesi’nin yayıldığı coğrafyalar:

Doğu ve Güneydoğu Türkiye, İran, Azerbaycan Cumhuriyeti, Gürcistan (Borçalı ve Ahıska Bölgeleri), Dağıstan-Derbent Bölgesi, Kuzey Irak, Suriye, Lübnan, Özbekistan Harezm Bölgesi ve Afganistan-Kabil’deki Afşar Eli

3. Doğu Oğuz Türkçesi’nin yayıldığı coğrafyalar:

Türkmenistan, Afganistan Türkmen Bölgesi, İran Türkmenleri (Hazar Denizi’nin güneyi ve kısmen Kuzeydoğu İran) ve Stavropol Türkmenleri bölgesi (Türkmen, Neftekum vb. bölgeler)

4. Salar-eli / Salır-eli Türkçesi’nin yayıldığı coğrafya:

Xun-hua Salar Özerk İlçesi, Gan-su (Keng-su) Eyaleti Lin-xia Bölgesi ve Qing-hai Eyaleti Long-hua Bölgesi

Açıklama:

1. Nüfus yüzdeleri en düşükten (%1) en çoğa kadar (%100) olan coğrafi bölgelerin tümü bir arada gösterilmiştir.

2. Ahıska, Kuzey Irak, Suriye ve Lübnan Türklerinin konuştuğu Türkçe, lehçe ve ağız özellikleri açısından “Merkezi (Ortanç) Oğuz Türkçesi”nde yer alsa da, bu bölge Türkleri yazı dili olarak “Batı Oğuz Türkçesi”ni kullanmaktadırlar. Bu nedenle de ilgili bölgelere, aynı zamanda “Batı Oğuz Türkçesi” haritasında da yer verilmiştir.

Kaynaklar:
Prof. Dr. Timur Kocaoğlu, Tarihçi-Türkolog Dr. Babek Cavanşir ve M.T.Diyachok’un araştırma ve çalışmalarından derlenmiştir.

Not: yorukturkmendernekleri.com diye bir sayfa bu ve birçok diğer yazılarımı izin almadan, kaynak ve link vermeden yayınlamaktadır.

Bülent Pakman. Haziran 2014. Son güncelleme Eylül 2021. İzin alınmadan ve aktif link verilmeden alıntılanamaz.

Bülent Pakman kimdir?

Günümüz Türkleri, Türk Halkları ve Türk Devletleri aşağıdaki sayfalarda anlatılmaktadır:

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)